Zeka nedir? Kalıtsal mıdır?
Zeka, uzun yıllar boyunca gerek araştırmacılar gerek sıradan insanlar için merak konusu olmuş ve hakkında yüzlerce araştırma yapılmış bir kavram. Zekaya ilişkin daha çözümlenememiş birçok mesele ve tartışmaya açık konu var fakat bunların içinde en meşhuru ve belki de en merak uyandırıcısı zekanın kaynağının ne olduğu meselesidir. Bizde bu çalışmada bu konuyu ele alacağız fakat önce ‘zekanın’ ne olduğunu açıklayarak başlayalım.
Zeka Nedir?
Collins sözlüğünün tanımına göre zeka: Olaylara ve olgulara içgüdüsel veya otomatik yaklaşmak yerine onları anlayabilme, düşünebilme ve sebeplendirebilme yetisidir. Macmillan sözlüğünde yer alan tanıma göre ise zeka: Meseleleri anlama, düşünme, bilgi edinme ve kullanma becerisidir. APA Dictionary of Psychology’nin tanımına baktığımızda ise zeka: Bilgi üretebilme, deneyimlerden öğrenebilme, çevreye uyum sağlayabilme, anlayabilme ve aklı doğru kullanabilme becerisidir. Tüm bu tanımlardan da anlaşılabileceği gibi zekayla ilgili genel hatlarıyla benzer fakat birbirinden farklı birçok tanım bulunmaktadır.
Zekanın Kaynağı Çevresel Mi Kalıtsal Mı?
Zekanın kaynağı nedir? Bazı araştırmacılara göre zeka, kişinin ebeveynlerinden kaynaklı, doğuştan gelen bir özelliktir. Bu görüşü savunan araştırmacılar zekanın kalıtsallığını ortaya koymak için tipik olarak ikizler üzerinden çalışmalarını yürütürler. ‘The Minnesota Study of Twins Reared Apart’ bu bağlamda en çok bilinen ikiz çalışmalarında birisidir. Bu çalışma gösterdi ki farklı çevrelerde yetişmiş tek yumurta ikizlerinin zeka seviyeleri, aynı ortamda büyümüş çift yumurta ikizleri ve normal kardeşlerinkine kıyasla, korelasyonel olarak birbirine daha yakın (Bouchard, Lykken, McGue, Segal, & Tellegen, 1990). Bu çalışmadaki bulgular zekanın genetik bileşenlerini ortaya koydu.
Zekanın genetik olduğunu savunanlar olduğu gibi zekanın kaynağını kişinin yetiştiği çevreyle ilişkilendiren araştırmacılar da var. Ebeveynler çocuklarına yeterince entelektüel uyaran sağlarsa, bu uyarmanın faydalarının çocuklar tarafından özümsenmesi ve zeka seviyelerine yansıması muhtemeldir. Buna ek olarak yapılan bir çalışma ortaya koydu ki genetik her ne kadar zeka düzeyinin kontrolünde gibi görünse de çevresel etkiler, bilişsel yeteneklerin tezahürünü tetiklemek için hem istikrar hem de değişim sağlıyor (Bartels, Rietveld, Van Baal, & Boomsma, 2002).Bu bakımdan, elbette zekanın gelişimini destekleyen davranışlar vardır ancak zekanın genetik bileşenlerinin de tamamen göz ardı edilmesi doğru olmayacaktır.
