CHC Kuramı ve Yetenek Temelli Bir Eğitim

Eğitim tarihi bireylerin zeka yönünden karşılaştırılmasının araçlarının arayışı yönünden birçok örnekle doludur. Çeşitli amaçlar için geliştirilmiş olan zeka ölçüm araçları belli yönlere daha fazla eğilim göstererek dönemlerinin ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla bireyleri belirli yönlerden değerlendirmiş ve zekalarına dair çıkarsamalarda bulunmuşlardır.

Zeka testlerinin tarihi her ne kadar çok uzun olmasa da, zeka testleri günümüzde gerek eğitim gerekse psikoloji alanyazınının en derin tartışmalarının yapıldığı konulardan birisidir. İnsan zekasının ölçümünün pratikleri, bireyin yaşamını doğrudan etkilemesi, ulusların eğitim programlarının belirlenmesi gibi yönlerden oldukça önemli değişikliklere sebep olabilmektedir. Bu noktada her zeka kuramı kendi yaklaşımında zekaya dair bir çerçeve çizmiş ve bu kuramları esas alan zeka ölçüm yöntemleri ortaya çıkmıştır. Ancak tam anlamıyla zekayı kavrayan bir uzlaşı, zeka testi ya da kuramı ortaya çıkamamıştır.

Zeka, geleneksel yaklaşımlarca büyük ölçüde akademik becerilere odaklanan, bireyin anlama ve bilgi kapasitesini değerlendirmeye yönelik bir olgu olarak değerlendirilmektedir. Ancak 21. yüzyılın değişen ihtiyaçları da göz önünde bulundurulduğu zaman zekaya dair geçmiş yaklaşımların büyük ölçüde ihtiyaçları karşılamadıkları aşikardır. Bu bağlamda günümüz zekanın hem algısal hem de psikometrik yönündeki boşluğun doldurulması açısından Cattell-Horn-Carroll (CHC) kuramı önem taşımaktadır.

CHC Kuramı, Cattell ve Horn’un zekayı kristalize-akıcı (Gc ve Gf) olarak nitelendirmesi, Spearman’ın genel zeka (g) algısı, ve Carroll’un bilişsel becerileri işlevselliklerine göre sınıfladığı modelinden ögeler içeren, zekayı 70 civarında dar bilişsel becerilerin bir toplamı olarak gören bir zeka yaklaşımıdır. (Dikmeer, 2016) CHC Kuramı geçmişten günümüze dek birçok değişiklik geçirmiştir ve beceri kümeleri gelişmeye devam etmektedir. (Uluç, 2016)

CHC Kuramının yapısı göz önünde bulundurulduğu zaman zekaya geniş bir bakış açısına sahip, genel bir zekadan bahseden ancak zekayı tek bir bileşene indirgemeyen modern bir yaklaşım göze çarpmaktadır. Bu noktada CHC Kuramı kuramsal boşluğu doldurarak yaygın kullanılan kimi zeka testlerini etkilemiştir. Zeka testlerinin bu denli geniş bir kuramsal arkaplana sahip olmasının sağlanması zekanın çok yönlü değerlendirilmesi ve bireylerin doğru yönlendirilmesi açısından önem taşımaktadır.

Kuramsal alanda yaşanan bu gelişmelere karşın uygulama art alanında CHC Kuramının yansımaları henüz etkisini göstermemiştir. Modern yaklaşımlar klinik tablolarda etki yaratmış olsa da eğitim sistemleri henüz bahse konu modern yaklaşımlar ölçüsünde şekillendirilmemiştir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerin eğitim sistemlerinde modernleşme denemeleri yapılıyor olsa da sistemi oluşturan ögelerin (öğretmen, bürokrasi, medya, aileler vd.) büyük ölçüde geleneksel yapıda olduğu ve bu geleneksel yapıyı çeşitli formlarda yeniden ürettikleri görülür. Yeniden üretilmekte olan bu geleneksel yapı arada kalmış eğitim sistematikleri ortaya çıkarmaktadır. Oysa ki zeka ve yeteneğin algısının değişmesi en temelde üstün zekalı – özel yetenekli bireylerin kavramsal algılanışını değiştirecek, doğru yönlendirilmelerine sebep olacak ve dolayısıyla bu bireylerin potansiyellerini gerçekleştirmelerinin önü açılacaktır.

Bahse konu geleneksel bakış açıları genel itibariyle zekaya karşı akademik becerilerde üst düzey performans, bireyin anlama kabiliyetleri, hızlı kavrayış, ezber gibi noktalara eğilmektedir. Elbette ki bu ögelerin geniş zeka kapsamında bir yeri vardır. Ancak zekanın bu kavramlar çerçevesinde algılanıyor oluşu birçok üstün zekalı – özel yetenekli bireyin eğitim sistemi dışına savrulmasına, diğer bireylerin yeteneklerinin törpülenmesine ve yeterince desteklenmemesine sebep olmaktadır. Bu noktada bireylerin özgürce kendilerini ifade edecek formlar bulmaları, üretken birer birey olarak yaşamlarına devam edebilmeleri için bireylerin güçlü yanlarına odaklanılması, uzmanlaşmak istedikleri alan/dallarda uzmanlaşma olanakları sunulması oldukça önemlidir.

Değişen dünyanın eğitimsel gereksinimleri, yeni jenerasyonların bilgiye erişme – edindikleri bilgileri yaşamlarına transfer edebilme becerileri göz önünde bulundurulduğu zaman değişen zeka kavramı düzleminde eğitim sistemlerimizi de biçimlendirmemiz gerektiği savı güç kazanmaktadır.

KAYNAKLAR:

Dikmeer, İlkiz Altınoğlu, Zihinsel İşlevlerin Değerlendirmesinde Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği-IV (WÇZÖ-IV) ve Bilişsel Değerlendirme Sistemi (CAS)’nin Kullanılması, Turkiye Klinikleri J Psychol-Special Topics 2016;1(1)

Uluç, Sait, İnsan Zekasının Cattell-Horn-Carroll Kuramı, Turkiye Klinikleri J Psychol-Special Topics 2016;1(1)

EK – CHC Kuramında Yer Alan Alt Beceriler

Sayısal Biliş (Gq)

• Matematiksel Bilgi
• Matematiksel Başarı

Okuma Yazma (Grw)

• Okuma Çözümleme
• Okuduğunu Anlama
• Okuma Hızı
• Heceleme Becerisi
• İngilizce Kullanımı
• Yazma Becerisi
• Yazma Hızı

Anlama Bilgisi (Gc)

• Genel Sözcük Bilgisi
• Dil Gelişimi
• Sözcüksel Bilgi
• Dinleme Becerileri
• İletişim Becerileri
• Dilbilgisel Hassasiyet

Akıcı Muhakeme (Gf)

• Sonuç Çıkarma
• Genel Dizisel Muhakeme
• Sayısal Sonuç Çıkarma

Kısa Süreli Hafıza (Gsm)

• Hafıza Bağlantıları
• İşleyen Bellek Kapasitesi

Uzun Dönemli Bellek ve Yeniden Çağırma (Glr)

• İşbirlikli Hafıza
• Anlamlı Hafıza
• Bağımsız Anımsama Hafızası
• Fikirsel Akıcılık
• İşbirlikli Akıcılık
• Anlatım Akıcılığı
• Problemlere Hassasiyet ve Alternatif Çözüm Akıcılığı
• Orijinallik – Yaratıcılık
• İsimlendirme Araçları
• Kelime Akıcılığı
• Biçimsel Akıcılık
• Biçimsel Esneklik

Görsel İşlemleme (Gv)

• Görselleştirme
• Hızlandırılmış Döndürme
• Kapatma (Doldurma-Tamamlama) Hızı (Geştalt Algısı)
• Kapatma Esnekliği
• Görsel Hafıza
• Uzamsal Tarama
• Seri Kavramsal Bütünleştirme
• Uzunluk Tahmini
• Anlamsal İllüzyonlar
• Anlamsal Dönüşüm
• İmgelem

İşitsel İşlemleme (Ga)

• Fonetik Kodlama
• Konuşma Sesini Ayrımsama
• Sessel Uyaranların Bozulmasına Karşı Direnç
• Sessel Örüntüler Hafızası
• Ritmi Koruma ve Karara Varma
• Müzikal Ayrımsama ve Karara Varma
• Kati Ses Tanıma
• Sesin Yerini Tayin Etme

İşlemleme Hızı (Gs)

• Kavrayış Hızı
• Test Alma Oranı (?)
• Sayı Araçları
• Okuma Hızı – Akıcılığı
• Yazma Hızı – Akıcılığı

Özel Alan Bilgisi (Gkn)

Tepki ve Karar Hızı (Gt)

• Basit Tepki Hızı
• Seçim Tepkisi Zamanı
• Semantik İşlemleme Hızı
• Zihinsel Karşılaştırma Hızı
• İrdeleme Hızı

Psikomotor Hız (Gps)

• Kol Hareketlerinin Hızı
• Yazma Hızı – Akıcılığı
• Sesletim Hızı
• Hareket Zamanı

Koklama Becerileri (Go)

• Koku Hafızası

Dokunsal Beceriler (Gh)

Kinestetik Beceriler (Gk)

Psikomotor Beceriler (Gp)

• Durağan Güç
• İki kol koordinasyonu
• Parmak Kullanım Becerikliliği
• El Becerikliliği
• El-kol Sabitliği
• Kontrol Hassasiyeti
• Hedefleme
• Tüm Beden Dengesi