Flynn Etkisi ve Zeka

Zeka, gelişim gibi birçok kavram psikoloji tarihi boyunca doğa-çevre (nature vs. nurture) zemininde tartışılmıştır. Klasik yaklaşımlar daha çok zekanın genetik faktörler tarafından belirlendiği görüşünü savunurken, modern yaklaşımlar zekanın genetik potansiyelden etkilendiğini ancak çevrenin de zekayı büyük ölçüde etkilediğini savunmaktadırlar. Bu bağlamdaki tartışma eğitimcilerin öğrencilerin zekalarını geliştirme yönündeki çabalarını, öğrenme ortamlarında zengin uyarıcı ile çevrelenmiş bir düzen yaratmalarını etkilemektedir. Bir bakıma zekaya geleneksel bir bakışla bakan bir öğretmen zeka potansiyelinin değişmeyeceği öngörüsü ile kendince “zeki” gördüğü öğrencilere daha zengin bir ortam sunarken diğer öğrencileri geri plana atıp onların potansiyellerini gerçekleştirmelerini engelleyebilir. Bu sebeple zekanın geliştirilebilir bir olgu olduğu fikrinin öğretmenler tarafından benimsenmesi daha demokratik ve adil sınıfların oluşmasına katkı sağlayabilecek bir adımdır.

Zekanın geliştirilebilir bir olgu olduğu fikrinin temelleri öncelikle erken çocukluk döneminde çocuğun yaşıyor olduğu hızlı gelişim temelinde açıklanmaktadır. Bilindiği üzere erken çocukluk döneminde birey hem fizyolojik hem de bilişsel olarak yoğun bir gelişim içerisindedir. Erken çocukluk döneminde ve doğum öncesi dönemde çocuğa sunulmuş olan fizyolojik ve psikolojik şartlar beyin gelişimi üzerinde kritik bir etkiye sahiptir. Ancak bu açıklama bir ölçüde beynin fizyolojik gelişiminin ve kritik dönemde yüksek bir potansiyele erişiminin zeka üzerindeki etkisine dayalıdır. Dolayısıyla beynin gelişimini büyük ölçüde tamamlaması sonrasında zekanın gelişimini açıklamada yetersiz kalmaktadır.

Zekanın geliştirilebilir bir olgu olduğunun en önemli dayanaklarından birisi de Flynn’in yapmış olduğu araştırmalardır. James Flynn’ın yapmış olduğu çalışmaların bulguları geniş bir zaman aralığına dayanıyordu ve yıllar içinde yukarı yönlü bir hareketi olduğu yönünde idi. Zeka puanlarının zaman içerisinde nesilden nesile değiştiği hipotezinin doğrulanmış olması en temelde şu soruyu ortaya çıkarmıştır: “Nesiller arasındaki zeka puanları arasındaki farklılığın nedeni nedir?” Bu soruya verilen cevaplar kimi araştırmacılar tarafınan çevresel kaynaklardaki pozitif yönlü değişmeye, her çocuğun eğitimi için ayrılan zaman ve parasal kaynağın artışına, bilgiye erişimin kitleselleşmesine, çocukların risk alma kapasitelerinin artması gibi nedenlerle açıklanmıştır. (Uluç vd., 2014) Flynn etkisinin nedeni ne şekilde açıklanırsa açıklansın, geçmişten bugüne değişmiş olan bir etkenin bireylerin zekasının artışına sebep olduğu tezi doğrulanmaktadır. Ancak bu noktada Flynn etkisini doğrulayan verilerin 1990’lı yıllardan sonra düşmeye başladığını vurgulamak gerekir. Bu düşüş birçok nedene bağlanmakla birlikte en çok teknolojiye vurgu yapılmaktadır. (Özcan, 2018)

Zeka, yapısı itibariyle günümüzde dahi hakkında pek az şey bildiğimiz bir olgu olarak varlığını sürdürmektedir. Zekaya dair yapılmış tüm çalışmalar zekaya dair küçük bir alana ışık tutmaktadır. Dolayısıyla zekanın geliştirilebilir olduğuna dair görüşler yukarıda belirtildiği üzere genler-çevre boyutunda yapılmaktadır.

KAYNAKLAR:

Uluç vd. (2014), Flynn Etkisi’nin Türk Örnekleminde Değerlendirilmesi: WÇZÖ-R ve WÇZÖ-IV Zeka Bölümü (ZB) Puanlarının Karşılaştırılması, Türk Psikoloji Dergisi, Haziran 2014, 29 (73), 60-69

Flynn (1987) Massive IQ gains in 14 nations: What IQ tests really measure. Psychological Bulletin, 101, 171 – 191 (Akt: Sundet, vd., The end of the Flynn effect? A study of secular trends in mean intelligence test scores of Norwegian conscripts during half a century, Intelligence 32 (2004) 349 – 362)

Özcan (2018), Siber Gençlik, ACU Sağlık Bil Derg 2018; 9(3):229-233