Kritik Dönem ve Gelişimle İlgili Biyolojik Kavramlar
Yazı İçeriği
Kritik Dönem ve Gelişim İlişkisi
Kritik dönem, eğitim platformunda kişilerin yaş parametresine göre belirli becerileri kazanma ve öğrenme konusunda avantajlı olduğu bir dönemdir. Yaşa ve kazanılacak beceriye göre değişik öğrenme durumları için farklı kritik dönemler vardır ve her bir kritik dönem bir önceki evreye göre daha üst düzey bir öğrenmeye hazırlık aşamasıdır. Uyarıcıların en güçlü tesiri yaratacağı dönem olan kritik dönemde, öğrenmenin gerçekleşmesi önemlidir. Kritik dönem atlatıldıktan sonra, uyarıcılara maruz kalma etkili bir öğrenmenin gerçekleşmesi için mümkün kılmaz. İlköğretim çağında okula gitme fırsatı olmayan erişkinin daha sonra öğrenme süresi daha uzun olmakta ve daha zor öğrenmektedir. Örneğin bir bebeğin yürümesi için ilk 1 yıl kritik dönemdir.
Gelişimle İlgili Biyolojik Kavramlar
Hormonlar: Gelişimin biyolojik temellerinde hormonların payı da büyüktür. Endokrin yani iç salgı bezlerinden salgılanan hormonlar, kan yoluyla bütün vücuda yayılırlar ve hedef organı tetiklerler. Hormonlar vücut büyüklüğünü, iç dengeyi ve üremeyi sağlar. Büyüme ve gelişme de hormonlar aracılığı ile ayarlanır.
Hipofiz Bezi: Vücuttaki birçok olayı düzenleyen hormonları salgılayan bezdir. Hipofiz hormonları, diğer endokrin bezlerinin salgılarını da denetler. Salgıladığı hormonlardan biri olan somatotropin hormonunun büyüme evresinden sonra fazla salgılanması halinde el, ayak ve kafatası kemikleri orantısız olarak büyür. Bu anormallik akromegalidir.
Tiroit ve Paratiroit Bezi: Tiroit bezi, boyun bölgesinde, soluk borusunun iki yanında bulunan iki parçalı bir bezdir. Bu bezden tiroksin hormonu salgılanır. Tiroksin hormonu, vücut metabolizmasını düzenler. Bu hormonun küçük yaşlarda fazla salgılanması, kretenizm denilen cücelik ve zekâ geriliğine neden olur. Tiroksin hormonunun erişkinlik yıllarında az salgılanması da metabolizmayı yavaşlatır ve uyuşukluk, vücut ısısında düşmeye neden olur.
Kalsiyum metası da tiroit ve paratiroit bezlerinden salgılanan hormonlar tarafından oluşturulur.
Paratiroit bezi, ayrıca vücudun fosfor dengesini, kemiklerin gelişimini, kasların ve sinir sisteminin çalışmasını etkiler.
Böbrek Üstü Bezleri: Böbrek üstü bezleri, böbreklerin üstünde bulunmakla birlikte böbreklerle doğrudan ilişkisi olmayan bezlerdir. Böbrek üstü bezlerinden çok sayıda hormon salgılanır. Bunlardan bazıları şunlardır;
Kortizol; vücuttaki kan şekerini arttırır ve karbonhidrat, yağ, protein metabolizmasını düzenler.
Adrenal Eşey Hormonları; az miktarda da olsa eşey hormon görevi yapmaktadırlar. Erkek çocuklarda adrenal korteks fazla çalışırsa, çocuk normal zamandan önce ergenliğe girer. Kızlarda korteksin fazla çalışmasıyla ses kalınlaşır, sakal çıkar, eşeysel organlar körelir ve erkeksi özellikler görülür.
Adrenalin ve Noradrenalin Hormonları: Heyecan, korku, sinirlenme ve üzüntü durumlarında adrenalin hormonunun salgılanması artar. Dikenli anlarda, güçlük yaşandığı durumlarda kandaki seviyesi artar ve bizi böyle pozisyonlara hazırlar. Kandaki glikoz artar, kalbin atışı hızlanır, kan basıncı yükselir. Noradrenalin hormonu ise adrenalin hormonunun oluşturduğu tesirleri normal düzeyine indirerek organizmanın daha fazla yorulmamasını sağlar.
Eşeysel (cinsiyet) Bezler: Eşeysel bezler, ergenlik döneminden sonra hipofiz bezinin etkisiyle faaliyet gösterir.
Gelişimde Tabakalaşmalar
Endoderm : İç tabaka ( Sindirim sistemi, solunum sistemi, karaciğer, pankreas, tiroid ve paratiroid bezleri.)
Mezoderm : Orta tabaka ( Kan doku, kas doku, kıkırdak doku, bağ doku, boşaltım sistemi organ ve dokuları, üreme sistemi organ ve dokuları .)
Ektoderm : Dış tabaka (Sinir hücreleri, ter-yağ-süt bezleri, duyu hücreleri, göz merceği.)
Doğum Öncesi Gelişimde 3 Evre
Zigot : Mensturasyon ile 2. haftanın sonuna kadarki süreç.
Embriyo : 3. haftadan 8. haftaya kadarki süreç
Fetüs : 9. haftadan doğuma kadarki süreç
Gebelikte Bazı Terimler Ve Anlamları
Amnion kesesi : Bebeğin, içerisinde bulunduğu ve yüzebildiği içi sıvı dolu kesecik.
Fertilizasyon : Döllenme
Amniyosentez : Bebeği çevreleyen amniyon sıvısından örnek alınarak bebeğin hücrelerini, olası kimyasal maddeleri ve varsa mikrobik durumu incelemektir şeklinde açıklamak mümkündür. Genellikle 16-18. haftada ( en erken 14, en geç 20. haftada) yapılır.
Mensturasyon : Yumurtlama.
Endometrium : Rahim içi.
Plasenta ( Eş ): Yarı geçirgen özelliğe sahiptir ve anneden gelen maddeleri bebeğe iletirken adeta süzer ve zararlı maddelerin geçişini engeller.
Geri bildirim: Temel güven duygusu nedir? Nasıl kazandırılır? - Okul Öncesi