Kaynaştırma Uygulamaları – Doğal Öğretim

Doğal öğretim ve avantajları

Doğal öğretim; sosyal etkileşimleri esas alan, çocuklar tarafından başlatılan ve yönlendirilen, ilgi alanları ve motivasyonları esas alınan, öğretmenin süreci zaman zaman yapılandırarak günlük yaşam deneyimlerini birer öğrenme fırsatına dönüştürerek öğrencinin ihtiyaçlarının karşılanması sürecidir.

Doğal öğretim süreci, özel öğretime gereksinim duyan çocukların eğitim ortamlarındaki gereksinimleri dikkate alındığı zaman, oldukça verimli, iyi bir planlamayla öğretmenin zamanı iyi kullanmasını sağlayan bir yöntemdir.

Doğal öğretim, yapısı itibariyle özel gereksinimli çocukların öğrenilen davranışları genellemesine olanak sağlar. Doğrudan öğretim ortamları sıkça öğretmen tarafından yapılandırıldığı için, özel gereksinimli bireyin gereksinimlerini karşılamada, davranışın genellenmesinde ya da davranışın kalıcı olmasını sağlamada yetersiz kalabilir. Bu durumda doğrudan öğretim, her süreci bir öğretme fırsatı olarak görmesiyle ön plana çıkar. Böylece problem davranışlar azaltılabilir ve öğretimin eve taşınması mümkün olabilir.

Doğal Öğretimin Özellikleri

1- Çocuğun ilgisinin izlenmesi: Doğal öğretim süreci en temelde çocuğun ilgi ve gereksinimlerine odaklanır. Kalıcı bir öğrenim sürecinde öğrencinin ilgisinin yüksek olması beklenir. Bu durum öğretmene, doğal öğretim sürecine başlamadan önce öğrencinin iyi gözlemlenmesi sorumluluğunu yükler. Nitelikli bir gözlem yapan öğretmen, öğrencinin gereksinimlerini-ilgilerini bilir ve doğal öğretim planını bu yönde şekillendirir.

2- Rutin, etkinlik ve geçişlerin öğretim fırsatı olarak kullanılması: Doğal öğretim süreci, tüm bu ortamları birer öğrenme fırsatı olarak görür. Örneğin, küçük kas becerilerinin gelişmeye gereksinimi olan bir çocuğun kendi başına giyinip soyunmasını desteklemek, giyinme rutininin doğal öğretim sürecine dahil edilmesine güzel bir örnektir. Bunun yanı sıra, okula geliş-gidiş-vedalaşma rutinleri iletişim becerilerinin geliştirilmesi açısından önemli olabilir.

3- Etkinliklerin, nesnelerin veya oyuncakların pekiştireç olması: Çağdaş okul öncesi yaklaşımlarında, doğrudan pekiştireç kullanımı eleştirilegelen bir durum olsa da, özel gereksinimli bireylerin kaynaştırma süreçlerinde kimi pekiştireçlerin kullanılması uygun olabilir. Ancak yine de doğrudan pekiştireçlerin çok dikkatli kullanılması gerekmektedir.

4- Zengin ortamlarda uygulanmasıyla genellemenin öğrenilmesi: Doğal öğretim süreci, zengin bir ortamda, birden fazla kişiyle, birden fazla ortamda, farklı durumlarda sürdürülebilir. Örneğin aile görüşmesi ile, doğal öğretim sürecinin evde de sürdürülmesi sağlanabilir. Bu zengin ortam ve birden fazla kişiyle uygulanan doğal öğretim bireyin öğrendiği davranışı genellemesini sağlar.

Doğal Öğretim Sürecini Planlamak: 3N

Doğal öğretim süreci, sınıf içi etkileşimleri, rutinleri, doğal ortamları esas almasına karşın gelişigüzel bir öğrenme modeli değildir. Süreç öncesinde etkili bir gözlem yapılmasını, bireyin tanınmasını ve etkinliğin sistematik olarak planlanmasını gerekli kılar. Bu süreçte öğretmenin doğal öğretim sürecine başlarken, üç soruyu cevaplaması gereklidir: “Ne? Nerede? ve Nasıl?”

Ne?: Bireyin öğretimsel ihtiyaçları analiz edildikten sonra, bireye ne öğretilmesi gerekli sorusunun cevabıdır. Aynı zamanda bu adım bireyin Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP)’ndaki öğretimsel amaçlardır. Öğretimsel amaçlar belirlenirken, gerçekçi olunmalı, ve öğrencinin yapabildiklerinden hareket edilmelidir. Öğretimsel amaçların, işlevsel, genellenebilir ve ölçülebilir olması tercih edilmelidir.

Nerede?: Öğrencinin öğretimsel amaçları belirlendikten sonra, bu amaçlara yönelik ortamların planlanması gereklidir. Örneğin bireyin iletişim becerisi ile ilgili öğretimsel amaçlar belirlenmişse buna uygun öğrenme ortamları belirlenmeli, ve doğal öğretim fırsatları değerlendirilmelidir. Nerede sorusunun cevabında yemekhane uygun bulunmuş ise bireyin yemekhane çalışanları ile selamlaşması sağlanabilir.

Nasıl?: Öğretimsel amaçlar ve öğrenme/öğretme ortamı belirlendikten sonra, öğretmenin bu becerileri nasıl “öğreteceğini” planlaması sürecidir. Yazımızın ilerleyen kısmını oluşturacak öğretimsel düzenlemeler, doğal öğretim stratejileri ve öğretim teknikleri bu amaca hizmet edecektir.

Yapılabilecek Çevresel Düzenlemeler / Doğal Öğretim Stratejileri

Doğal öğretim sürecinde sınıf-ev içi çevre düzenlemeleri öğretimsel amaçlara hizmet edeceği gibi, problem davranışları önlemek için de kullanılabilir. Uygulamalı davranış analizi sonuçları davranışın öncülleri hakkında fikir verir, öğretmen bu öncüllerden hareketle çevre düzenlemeleri yapabilir.

1- Ulaşılamaz Hale Getirme: Bu çevresel düzenleme, daha çok küçük kas becerilerinin geliştirilmesi amacına hizmet eder. Örneğin, ince motor becerileri geliştirmek (Ne?) için kahvaltıda kapağı kapalı pet şişe içerisinde su verilmesi ve kapağın çocuk tarafından açılması, kahvaltı rutini içerisinde (Nerede?) , ulaşılamaz hale getirme (Nasıl?) düzenlemesinin kullanılması.

2- Sınırlı oranda/parça parça verme: Daha çok iletişim becerilerinin geliştirilmesi amacıyla kullanılan bir düzenlemedir. Çocuğun ihtiyacı olan bir nesnenin bir kısmının verilmesi ve diğer kısmını öğrencinin istemesini sağlamak olarak özetlenebilir.

3- Eksik Bırakma: Adımlara bağlı ilerleyen etkinliklerde, bir adıma ait araç gerecin eksik bırakılması, tanıdık olduğu adımların eksik bırakılması düzenlemesidir. Örneğin kahvaltıda kahvaltıda bardak vermeyip, nelere ihtiyacı olduğunu sorma.

4- Ortama yeni/beklenmedik bir nesne koyma ya da şaşırtıcı durumlar ortaya çıkarma: Etkinlikler sırasında unutulmuş veya yanlışlıkla yapılmış gibi davranılarak ilginç ve şaşırtıcı durumlar yaratılarak birçok öğrenme fırsatı sağlanabilir.

Doğal Öğretim ile ilgili kısa slayt PDF’ine ulaşmak için tıklayın.