Okul öncesi öğretmenleri özel yeteneği nasıl algılıyor?
Yazı İçeriği
Giriş:
Bu çalışmanın amacı iki farklı kültürün gözlemlerinden hareketle öğretmenlerin okul öncesi dönem çocuklarında özel yeteneğin karakteristik özelliklerinin nasıl algılandığını araştırmaktır. Nitel yöntemde öğretmenlerin özel yetenekli çocuğu fark etmede bakış açılarını ve farklılıklarını anlamak üzerine odaklanan mülakatlar temel alınmıştır.
Bağlam:
Özel yetenek, bilişsel, davranışsal ve kişilik yönlerine işaret eden çok yönlü karakteristik özellikleri olan bir kavramdır. Bilişsel dışı özellikler özel yetenek alanında son zamanlarda anlaşılmaya başlanmıştır. Geçtiğimiz onyıllarda üstün zeka ve yetenek teorileri yetenekli davranışı nasıl tanımlayacağımıza dair çeşitli perspektifler geliştirmişlerdir. 30 yıldan uzun bir süre önce Renzulli, 3 halka modelinde özel yetenekli bireylerin sahip olduğunu düşündüğü üç karakteristik özelliğe odaklanmıştır: sorumluluk, ortalama üstü genel yetenek ve yaratıcılık.
Gagne ise kuramında özel yeteneği daha çok doğal bir yetenek potansiyeli olarak açıklamıştır. Ona göre özel yetenekli öğrenci, çevre ve sosyal çevre tarafından desteklenen bir özel yetenek potansiyelinin dönüşümünü savunmuştur.
Eğitimsel bağlamda özel yetenek – üstün zeka kavramı öğrencinin gelişimsel evrelerinde ve okul öğrenmelerinde ortalamanın üstünde performansı ifade eder. Bu yetenek ve beceriler özel yeteneği kendi çalışma alanlarında veya ilgilerinde tanımlar.
Özel yeteneği anlamak için gerekli olan bir başka kavram ise zekadır. Akademik yazın zekanın arkasında var olan kavramlarkonusunda geniş bir düzlem sunmaktaır. Renzulli’ye göre üstün zekayı iki tipte düşünebiliriz: akademik ve yaratıcı-üretken. Heller’a göre öğretmenler üstün zekayı verimli bir şekilde algılamak için öğrencinin ilgi alanları, becerileri ve potansiyeli arasındaki ilişkiyi anlamak durumundadırlar.
Araştırmalar, öğretmenlerin bakış açılarının üstün zeka konusunda yaratıcılık, meraklılık, hızlı ve kolay öğrenme, geniş bilgi gibi özellikleri içerdiğini göstermiştir. Bunun yanı sıra yapılmış olan çalışmalar üstün zekanın algılanmasında, tanımlar, kavramlar, özellikler, teorik çerçeveler, referanslar, gibi birçok kavramın var olduğunu göstermiştir.
Yöntem:
Araştırma Brezilyalı ve Portekizli öğretmenlerin erken çocuklukta üstün zeka – özel yetenek konusunda bakış açılarını geniş bir perspektiften sunmaktadır. İki farklı kültürün gözlemlerinden hareketle öğretmenlerin okul öncesi dönem çocuklarında özel yeteneğin karakteristik özelliklerinin nasıl algılandığını anlamak için yapılandırılmış görüşmeler aracılığı veriler toplanmıştır. Öğretmenlerin cevapları içerik analiz prosedürü ile analiz edilmiştir.
Araç:
Görüşme özel yetenek, yaratıcılık ve özel gereksinim gibi 3 ana konuda, 6 sorudan oluşturulmuştur. Bu araştırmaya özel olarak sorular özel gereksinim ve üstün zeka açısından analiz edilmiştir.
Özel gereksinimli çocukların fark edilmesinde nasıl bir sınıf içi yaklaşım benimsenmelidir?
Özel yetenekli çocuklar okul öncesi dönemde tanılanabilir mi? Özel anlar var mıdır?
Özel yetenekli bir öğrenci ile deneyiminiz oldu mu? Kaç tane? Nasıl farkettiniz?
Öğrencilerinizde özel yeteneği fark etmeyi nasıl tanımlarsınız?
Okulunuzun özel yetenekli öğrencileri fark etme konusunda yeterli/istekli olduğunu düşünüyor musunuz?
Sizce okul eğitimciler ve öğrenciler aracılığıyla bu öğrencileri ve davranışları desteklemek amacıyla hareket edebilir mi?
Katılımcılar:
Çalışma 5 Brezilyalı, 3 Portekizli, 3-5 yaş grubunda çalışan okul öncesi öğretmenlerini içermektedir. İki öğretmen özel kurumda çalışırken, diğerleri devlet okullarında çalışmaktadır. Öğretmenler ortalama 9.33 yıl okul deneyimine sahiptirler.
Sonuçlar:
Öğretmenlerin cevaplarından hareketle öz yönetim ve öğrenme alanında; farklı ilgiler, araştırma için isteklilik, kendi başına öğrenme, meraklılık, görevler – aktivitelerde isteklilik, bilişsel alanda; öğrenmede teşvik, yüksek düzeyde beceriler, yaratıcılık, içerik ve deneyimler arasında ilişki kurabilme becerisi, farklı düşünebilme, davranışsal-sosyal alanda ise isteklilik, örnek davranışlar, çaba, konsantrasyon, dikkat dağınıklığı, akranlarıyla ilişki kurmada güçlükler, mükemmelliyetçilik gibi unsurlar ortaya koyulmuştur. Bu sonuçlardan hareketle öğretmenler özel yeteneğe dair bakış açılarında iki gösterge üzerinde durmuşlardır: öğretmen ve çocuk.
| Alt Kategori | Gösterge | Tanım |
| Motivasyon | Çocuk | Öğrenme (f=1) |
| Zorluk | Akranlarla İlişki (f=1) | |
| Özelleştirme | Katılım (f=3) | |
| Farklılık | İlgiler (f=3) | |
Aktiviteler (f=4) | ||
Öğrenme hızı (f=7) | ||
Davranışlar (f=4) | ||
İzolasyon/yalnızlık (f=1) | ||
| Motivasyon | Öğretmen | Destekleme (f=1) |
| Zorluk | Asenkron gelişimi anlama (f=1) | |
| Farklılık | Davranışın algılanması (f=2) |
Özel yetenekli çocuğun algılanmasında alt kategoriler ve göstergeler.
Öğretmen mülakatlarından elde edilmiş olan veriler tabloda incelendiğinde çocukla ilgili olan göstergelerden en sık değinilenler durum öğrenme hızı olmuştur. Dolayısıyla okul öncesi dönemde de öğrencinin hızlı bir şekilde öğreniyor olması özel yetenek – üstün zekanın en önemli belirtilerinden biri olarak algılanmaktadır. Bunun yanı sıra, öğretmenler özel yetenekli öğrenci davranışlarını, diğer akranlarından daha farklı olduğu üzerinde durmaktadırlar.
Öğretmen göstergesi üzerindeki verilere bakıldığı zaman, öğretmenler asenkron gelişimi anlamada zorluk , üstün zekalı bireyin davranışlarının farklılıkları göze çarpmaktadır. Öğretmenler sıklıkla öğrencilerin belirli gelişim alanlarındaki performanslarını bir bütün halinde algılamaya eğilimlidirler. Bu sebeple öğrencilerin çeşitli gelişim alanlarında farklı performanslar sergiliyor olmaları öğretmenlerin değindikleri konulardan birisi olmuştur.
Letícia Fleig Dal Forno, Sara Bahia, Feliciano Henriques Veiga tarafından yazılmış olan Gifted amongst Preschool Children: An Analysis on How Teachers Recognize Giftedness başlıklı makalenin özet çevirisidir.
