Çocuklarda Ölüm Kavramının Gelişimi
Yazı İçeriği
Yaşam içerisinde bazı durumlar ve olgular oldukça karmaşık duygular uyandıran, insanları zorlayan durumlardır. Bunların başında ise ölüm gelmektedir. Ölüm kavramını bir yetişkin ile konuşmak dahi çoğu zaman zorken, bir çocuk ile konuşmak/paylaşmak fazlasıyla zordur. Bu sebeple ebeveynlerin/eğitimcilerin en çok zorlandığı noktalardan birisi çocuklarla ölüm hakkında nasıl konuşmaları gerektiğidir. Bu yazımızda ölüm kavramını çocuk gelişim dönemleri üzerinden inceleyecek ve bu kavram üzerine konuşurken ya da bir ölüm haberini paylaşırken nelere dikkat etmemiz gerektiğini düşüneceğiz.
Çocuklarda ölüm kavramının gelişimi evreler şeklinde gerçekleşmektedir. Çocuk ölüm kelimesinin anlamını direk kavrayamamaktadır.
Ölüm soyut bir kavramdır. Çocuklarda soyut kavramının oluşumu altı yaşından sonra gelişmeye başlamaktadır. Bu yüzden çocuklar altı yaşına kadar ölüm kelimesini tam anlamıyla kavrayamamaktadır.
Çocuklarda altı yaşından sonra genelde 10 yaşlarında bu kavram tam olarak oturmaktadır.
Yaşlarına Göre Çocuklarda Ölüm Kavramının Anlaşılması
Çocuklarda ölüm kavramı farklı yaşlarda farklı şekillerde algılanmaktadır. Çocukluğun ilk dönemlerinde, sembolik dönemde bu kavram henüz tam anlamına kavuşmamıştır.
0-2 Yaş Çocuklarında Ölüm Kavramı
0-2 yaş grubunda olan çocuklarda ölüm kavramının algılanması henüz hiç gerçekleşmemiştir. Bu yaşlardaki çocuğun bir yakını öldüğü zaman çocuk bu durumun ne demek olduğunun farkına varmamaktadır. Onun için ölüm herhangi bir şey ifade etmemektedir. Ancak ölen kişi çocuğun bağlı olduğu bir yakını ise çocuk o kişinin varlığını aramaktadır. Kişinin yokluğundan ötürü evde herhangi bir olumsuz hava var ise çocuk bu havanın hissine bürünebilmektedir.
3-5 Yaş Çocuklarda Ölüm Kavramının Gelişimi
3-5 yaş grubundaki çocuklar ölümü kafalarında bir şekilde kodlamışlardır. Onlara göre ölüm kişinin kalp atışının olmaması ya da nefes almıyor olması durumudur.
Bu yaş grubundaki çocuklar ölen kişinin daha çok başka yere gittiğini düşünmektedirler. Onlara göre gittikleri yerde de normal yaşam devam etmektedir. Yemek yiyip, uyuyup uyandıklarını düşünürler. 3-5 yaş grubundaki çocuklarda ölüm kavramı bu yüzden tam olarak oturduğu söylenememektedir.
Çocuklar eğer kötü bir iş yaparlarsa, anne babalarına üzerlerse öleceklerini düşünmektedirler.
6-9 Yaş Çocuklarda Ölüm Kavramının Gelişimi
6-9 yaş grubu bir önceki yaş grubuna göre ölüm kavramını gerçek anlamına göre daha çok kullanmaya başlamıştır. Bu yaşlardaki çocuklarda soyut kavramlar artık anlaşılmaya başlamıştır. 3-5 yaş grubunun aksine onlar ölen kişilerin öldükten sonra da herhangi bir yaşam belirtisi gösterdiklerini düşünmemektedirler. Tam olarak oturmuş olmasa da ölüm kavramı bir sonraki dönem için bu yaş grubunun geçiş sağladığı söylenebilmektedir.
10 Yaş ve Sonrasında Ölüm Kavramının Gelişimi
10 yaş ve üzeri çocuklarda artık ölüm kavramı tam olarak oturmuştur. Çocuklar ölümün herkesin başına geleceğinin ve ölüm kavramının hayatın içinden bir gerçek olduğunun farkındadırlar.
Onlar yakınları vefat ettiği zaman ölümün getirdiği tüm hislerin farkına varmaktadırlar. Ve bu hislerin hepsini yaşamaktadırlar. Sevdiklerinin ölmesinden ve onlara zarar gelmesinden korkmaktadırlar.
Çocuklara Ölümün Açıklanması
Çocuklara ölümün açıklanması oldukça önemli bir husustur. Ölüm anlarında karşılaşılan en büyük problemlerden biri de orada bulunan bir çocuğa bu durumun nasıl aktarılacağının kaygısının yaşanmasıdır.
Bu tip durumlarda çocuğun travma yaşamaması için hassas davranılmalıdır. Çocuğun anlayabileceği düzeyde çocuğa aktarılmalıdır.
Çocuğa haber verileceği zaman dikkat edilmesi gereken ilk husus bu haberi verecek kişi olmalıdır. Çocuğun kendini yanında güvende hissedeceği, duygularını açığa vurmaktan korkmayacağı bir kişi haberi vermelidir. Haber verilirken daha sakin ve stressiz bir ortam seçilmelidir. Yas evlerinde anlatılmamalıdır.
Haber verecek kişi lafı dolandırmamalıdır. Çocuğa karşı durumu net bir biçimde ifade etmelidir. Ne olursa olsun durumun içine yalan katılmamalıdır. Geri gelecek, başka bir yere gitti gibi ifadeler kullanılmamalıdır. Lafı uzatmamak çocuğun kafasının karışmaması açısından oldukça önemlidir.
Çocuğun merak edip sorduğu tüm sorulara cevap verilmelidir. Bu cevaplar doğru ve net cevaplar olmalıdır.
Çocuklar bazen sevdiği kişilerin kendilerinden dolayı öldüklerini düşünmektedirler. Çocukların bu durumun gerçek olmadığı ifade edilmelidir.
Çocukların ne kadar yaşları küçük olsa da onlara da bir yetişkin gibi davranmak gerekir. Onlarında duyguları olduğu ve bu konuda çocukların daha hassas olduğu unutulmamalıdır.
Öne çıkan fotoğraf: Gracia Lam / Parents
