Doğal Öğretim Nedir? Gömülü Öğretim

Günlük yaşamda kullandığımız birçok beceri çoğunlukla informal süreçlerde, farkında olmadan ve sistemsiz bir şekilde edinilir. Özel eğitim bağlamında becerilerin informal süreçlerde edinimi özel gereksinimli bireylerin özellikleri göz önünde bulundurularak mesafeli yaklaşılan bir kavramdır. Ancak bu noktada uygun bir yaklaşımla, çocuğun özellikleri de uygun durumda ise gelişimsel temelli ve günlük yaşam deneyimlerine dayanan becerilerin edinilmesinde katkısının gözardı edilemeyeceği göz önünde bulundurulmalıdır.

Zihinsel yetersizliği olan sosyal becerilerindeki yetersizliklerin temel sebeplerinden biri de çocukların günlük yaşam deneyimlerine yeterince sahip olmamasıdır. İyi yapılandırılmış, planlı eğitim ortamlarında özel davranışlara yönelik geliştirilmiş eğitsel programlar çocuğun sosyal çevresine uygun olmayabilmektedir ve bu durum edinilmiş olan sosyal becerilerin diğer ortamlara aktarılmasını güçleştirmektedir (Avcıoğlu, 2012).

Özel eğitimde kullanılan öğretim yöntemleri büyük ölçüde davranışçı ilkelere dayanmaktadır. Ancak davranışçı yaklaşımlara dayanan öğretim yöntemleri de kendi içinde ciddi sınırlılıkları barındırmaktadır. Çocukların edinmesi gereken becerilerin yetişkin merkezli ve iyi yapılandırılmış eğitim ortamlarında öğretilmesi becerilerin öğrenme aşamasında verimli bir şekilde edinilmesini sağlamaktadır, buna karşın becerilerin genellenmesi sağlanamamaktadır. (Batu, Çolak ve Odluyurt, 2012) Bu sebeple öğrenci özellikleri göz önünde bulundurularak davranışçı yaklaşımlar ile gelişimsel yaklaşımların sentezi niteliğinde olan, çocuğun bireyselliğine önem veren, onu merkeze alan yöntemlerinin kullanılması önem kazanmaktadır. Bu bağlamda doğal öğretim yöntemi özellikle kaynaştırma ortamlarında uygulama alanı bulan kayda değer bir süreç olarak göze çarpmaktadır.

Doğal öğretim her ne kadar genellikle okul öncesi dönemde kullanılan bir süreç olsa da, sürecin değişik yaş ve yetersizlik gruplarında etkili olduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır (Batu vd. 2012) Könez ve arkadaşlarının (2019) yapmış oldukları çalışmada zihinsel yetersizliği olan bireylere kavram öğretiminde gömülü öğretim yöntemi kullanılmış, ve katılımcıların kavramı öğrenmelerinde doğal öğretim yönteminin etkililiği vurgulanmıştır.

Johnson ve arkadaşları (2004) ABD’de iki zihinsel yetersizliği olan ve bir otizmli öğrenci ile yapmış oldukları çalışmada genel eğitim sınıflarında öğrenim gören özel gereksinimli bireylerde gömülü öğretimin etkililiğini araştırmışlardır. Bu çalışmada gömülü öğretimin katılımcıların diğer becerileri geliştirmelerine de katkı sağladıkları belirtilmiştir. Aynı çalışmada yönteme ilişkin öğretmenlerin de görüşü alınmıştır. Uygulamacı üç öğretmenin görüşlerinden hareketle, öğretmenler yöntemin öğrencilerin gereksinimlerini karşıladığını, yöntemi yeniden uygulamak istediklerini, yöntemin etkili olduğunu ifade etmişlerdir.

Doğal öğretim, çocuk için hedeflenen amaçların günlük rutin, etkinlik ve geçişlerine anlamlı bir şekilde gömülmesi yoluyla bu hedeflerin çocuğa kazandırılmasına yardım eden bir süreç olarak tanımlanmaktadır (Diken, 2016). Doğal öğretim, alan yazınında gömülü öğretim, etkinlik temelli öğretim, rutin temelli erken müdahale gibi isimler ile adlandırılmaktadır. (Doğal Öğretim Gelişimsel Destek Merkezi) Doğal öğretim sürecinde çocuğun bulunduğu doğal ortam genellikle düzenli bir yapılandırılmaya tabi tutulmadan öğretim için birer fırsat olarak görülmektedir. Böylece çocuklar işlevsel olan davranışları bulundukları doğal bağlamlar içerisinde öğrenerek anlamlı ve genellenebilir öğrenmeler oluşturulmaktadır.

Doğal öğretim yönteminin felsefesindeki çocuğun günlük yaşam deneyimlerini bir öğrenme fırsatı olarak görmesi ve hedeflenen becerilerin bu yaşam deneyimleri içerisinde edinilmesi kolayca plansız ve gelişigüzel bir süreç olarak algılanmasına sebep olabilmektedir. Ancak doğal öğretim öğretmenin etkili bir planlama yapması ve gerek çevre düzenlemelerin yapılması sonucunda etkili olabilecek bir yöntemdir. Bu noktada öğretmen hedef davranışları belirlemek, ipucunu belirlemek, tepkide bulunma süresini belirlemek, denemeleri planlamak, kullanılacak öğretim yöntemini belirlemek, etkili pekiştireçleri belirlemek, başlama düzeyini belirlemek, uygulama ve değerlendirmeyi gerçekleştirmek gibi rollere sahiptir (Fırat ve Ergenekon, 2018)

Kaynaklar:

• Avcıoğlu H. (2012), Zihinsel Yetersizliği Olan Çocuklara Sosyal Beceri Kazandırmada İşbirliğine Dayalı Öğrenme ve Drama Yöntemlerinin Etkililiği, Eğitim ve Bilim 2012, Cilt 37, Sayı 163
• Diken H.İ. (2016), Doğal Öğretim Sürecine Giriş, Ankara: Eğiten Kitap
• Doğal Öğretim Gelişimsel Destek Merkezi, Gelişimsel Değerlendirme ve İzleme Hizmetleri
• Fırat ve Ergenekon (2018), Uygulamacılar İçin Özel Eğitimde Farklı Bir Bakış Açısı: Gömülü Öğretim, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Yıl: 2018, Cilt: 19, Sayı: 2, Sayfa No: 379-401
• Batu, Çolak ve Odluyurt (2012), Özel Gereksinimli Çocukların Kaynaştırılması, Ankara: Vize Yayıncılık
• Könez ve arkadaşları (2019), Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Gömülü Öğretim Yöntemi İle Sunulan Kavram Öğretiminin Etkisi, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, , 8(1), 208-230
• Johnson ve arkadaşları (2004), The Efficacy of Embedded Instruction for Students with Developmental Disabilities Enrolled in General Education Classes, Journal of Positive Behavior Interventions, Volume 6, Number 4, Fall 2004