Kastanyet Nedir? Nasıl Kullanılır?

Kastanyet, genellikle ahşaptan ya da fildişinden imal edilmiş, bir iple birleştirilmiş iki çukur objeden oluşan müzikal enstrümandır. Avuç içleri ve parmakların hareketi ile ahşap blokların birbirine çarpması ile ses çıkarmaktadır. Ancak geleneksel kullanımının yanı sıra birçok müzik türünde kastanyete rastlamak mümkündür. Ahşap malzemelerin yanı sıra plastik, metal gibi malzemelerden yapılmış olanları da kullanılmaktadır.

Günümüzde genellikle İspanyol müziğinde (veya flamenko dansı sırasında dans eden kişi tarafından) kullanılan ritmlerde kullanılmakla birlikte Fas, Osmanlı, Portekiz ve Sefarad müziğinde de kullanılmıştır. Osmanlı’nın son dönemlerinde köçeklerin çarpare olarak bilinen, kastanyet benzeri bir perküsyon çalgısını dans ederken kullandıkları bilinmektedir. Bu çalgının yerini daha sonra metalden yapılan ziller almıştır. Ülkemizde ahşaptan yapılmış olanlarına “çalpara” ismi verilmektedir ve hala kullanılmaktadır.

Kastanyet Nasıl Çalınır?

Avuç içine yerleştirilmiş olan kastanyetin parmaklar aracılığı ile hareket edilerek ahşap blokların birbirine çarpması, ya da parmakların kastanyetin üst kısmına vurulması ile kastanyetten ses çıkarılır. İki ayrı ele yerleştirilerek, iki farklı ritmin iç içe geçmesi de sıkça kullanılan tekniklerden biridir.

Genellikle iki çift kastanyetten biri daha yüksek bir tondadır. Kullanan kişi ritme göre bu iki farklı tondaki kastanyeti uyumlu bir biçimde kullanır.

Kastanyet Kelimesinin Kökeni

Kastanyet kelimesi köken olarak, İspanyolca “castaña” kelimesinin küçültme eki alarak “castanea” kelimesi haline gelmesi ile oluşmuştur. İspanyolcada “castaña” kelimesi kestane anlamına gelmektedir. (Kestane kelimesi dünyadaki birçok dilde benzer şekilde kullanılıyor. Kelimenin kökeni ise Yunanca “kástanon” ve tarihte ilk kez 1300 yılında Kıpçak Türklerinden derlenmiş bir sözlük olan Codex Cumanicus’da yer almıştır.)

İspanya’da Kastanyet Yapımı

İspanya yerel müziğinde ve flamenko danslarında kullanılması sebebiyle kastanyet İspanya’da küçük atölyelerde hazırlanmaktadır. Yapımında genellikle abanoz ağacı kullanılmaktadır. Küçük atölyelerde yapımında kullanan kişinin isteğine göre istenilen sesleri çıkaracak biçimlerde el işçiliği ile yapılabilmektedir.

Okul Öncesi Sınıflarında Kastanyet

Okul öncesi sınıflarındaki müzik etkinlikleri, birçok değişik ses çıkaran enstrümanlar ile doludur. Özellikle Orff yaklaşımına yer veren sınıflarda her türden ses çıkaran enstrümanlar müzik, hareket ve öyküler çerçevesinde kullanılmaktadır. Temel bir ritm becerisi ile enstrümanın sınıf içi etkinliklere dahil edilebiliyor olması, çeşitli doğa seslerini taklit etmede kullanılabilecek ve kolay ulaşılabilir (ya da yapılabilir) bir enstrüman olması sebebi ile sıkça tercih edilmektedir.