İstismar Dosyası: 1 – İstismar nedir, türleri nelerdir?

Bu yazı dizisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Özel Eğitim Öğretmenliği Bölümünden arkadaşlarım Caner SAKMAK ve Yasemin NARİN'in yardımlarıyla hazırlanmıştır. Teşekkürlerle.  
(Çalışmaya dair kaynakça yazı dizisinin son sayfasında yer alacaktır.) 
(Görseller listelist.com'dan alınmıştır.)

Çocuk istismarı, çağın gelişmelerine ve atılımlarına rağmen hala tam olarak önlenemeyen ve hatta kısmen, toplumlarca meşru görülen veya meşrulaştırılmaya çalışılan bir sorun olagelmiştir. Ancak son yıllarda gerek yaşanan vakaların bildirilmesinin yaygınlaşması, gerekse toplumun kimi katmanlarının bilinci ve hassasiyeti sebebiyle bu tarz vakalar gündeme getirilir olmuştur.

Konunun tüm hassasiyetine rağmen, özellikle engelli bireylerin istismarı konusunda ülkemizde yapılmış bilimsel çalışma sayısı oldukça azdır. Bunun yanı sıra kanuni hükümlerin yetersizliği, hukuki kurumların uzman görüşlerine başvurmaması da istismara karşı durulması konusunda en büyük engellerdendir.

İstismarın engellenmesi konusunda öncelikle konunun öğretmenler ve aileler tarafından iyi algılanması ciddi önem taşımaktadır. Bu sebeple istismar ve türlerinin iyi anlaşılmış olması, özellikle öğretmenler ve hekimler tarafından göstergelerin iyi değerlendirilmesi gerekir. Göstergeler sonucunda gerekli önlemler alınıp yasal yollara başvurulabilir. ÇİKORED’in (Çocuğu İstismardan Koruma ve Rehabilitasyon Derneği) yaptığı bir çalışma son 3 yılda İstanbul’daki en büyük 6 hastanenin kayıtlarında istismar tanısı almış hiçbir olgunun bulunmadığını göstermiştir. Bu sonuç, olayın bilgisizlikten dolayı atlanmış, bu nedenle başka teşhisler almış olabileceğini göstermiştir. (Hoşoğlu, 2009)

İstismar; en geniş kapsamıyla bir yetişkin tarafından istemli veya istemsiz yapılan, çocuğun sağlığını, fizyolojik, psikolojik, sosyal gelişimini olumsuz yönde etkileyen davranışlardır. (Dünya Sağlık Örgütü)

Fiziki istismar; çocuğun kaza dışı yaralanması, bir yetişkin tarafından ceza, itaate zorlama gibi amaçlarla uygulanan, zaman zaman ciddi boyutlara varan fiziki şiddeti ifade eder. Fiziki istismara en yoğun olarak 4-6 yaş arasında rastlanır ve erkek çocuklar kız çocuklara göre daha fazla fiziki istismara maruz kalmaktadırlar. (İnsan Hakları Derneği, 2008) Fiziki istismara maruz kalan çocuklarda vücudun yumuşak dokularında oluşmuş olan ezilmeler önemli göstergeler arasındadır, bunun yanı sıra çocuk ve ailenin olayın öyküsüne dair farklı beyanları da bir başka önemli göstergedir. Bu sebeple öykü araştırması yapılırken çocuk, anne ve baba ayrı ayrı dinlenmeli; olayla ilgili çelişkili beyanlar üzerinde dikkatle durulmalıdır. Fiziki istismarın öyküsüne bakıldığı zaman kalabalık aile, sosyo-ekonomik seviye düşük olması, alkol ya da uyuşturucu madde bağımlılığı, işsizlik gibi durumlar göze çarpar.

“Cinsel İstismar; Çocuğa bir başkası tarafından uygulanan, cinsel haz amacıyla yapılan her türlü eylem cinsel istismar olarak tanımlanır. Ensest, tecavüz, çocuğu pornografi ve fuhuş malzemesi yapmaktan; teşhircilik, cinselliği kışkırtan konuşmalar, cinsel ilişki ya da pornografik film seyrettirme, cinsel organları okşama, oral sekse kadar değişen eylemler cinsel istismar yelpazesi içindedir.” (Koç, F., vd, 2012). Cinsel istismar vakalarında çocuğun beyanı her durumda dikkate alınmalı, ilgiyle dinlenmelidir. Hiçbir koşulda hayal kurduğu, yalan söylediği düşünülmemeli, çocuk ayıplanmamalıdır. Çocuğun kendini ifade edebileceği ortamlar yaratılması da bu bağlamda oldukça önemlidir. Özellikle okul öncesi dönemdeki çocuklarda drama veya oyun etkinlikleri sırasında öğretmenin elde edeceği belirtiler yol gösterici olabilir.

“Duygusal istismar; Çocuğa bakan kişilerin çocuğun ruhsal sağlığı ve gelişimini olumsuz etkileyen davranışları ve onun sağlıklı gelişimi için gereken uygun ve destekleyici bir ortamı sağlamamasıdır.”(Koç, F., vd., 2012) Bağırma, aşağılama, küfretme, tehdit etme, ayrım yapma, aşırı baskı-otorite kurma, bağımsızlığını kazanmasını engelleme gibi davranışlar duygusal istismar kapsamında ele alınır.